Torkel m.f.: 1.a. Gerät zum Auspressen des Leseguts Bad. 11, Graub. 02, STir. 02, STir. 03, STir. 08, STir. 10, STir. 13.-  b. Baumpresse Württ. 17, STir. 02, STir. 10.-  c. Spindelpresse STir. 02.-  d. Menge an Lesegut, die auf einmal gepresst werden kann, STir. 13.-  2.a. Gebäude, in dem die Presse steht Württ. 17, Bad. 34, Thurg. 02, StGall. 02, StGall. 03, Graub. 01, Graub. 02.-  b. „Schopf", in dem die Presse steht Bad. 34.-  c. Raum, in dem die Presse steht STir. 07, STir. 08, STir. 12.-  d. Gebäude, in dem die Trauben gemahlen werden StGall. 03.-  e. Ort, an dem die Maische gärt Graub. 02.-  f. Gebäude („Keller") im Weinberg, in dem der Wein gelagert wird u. ausgeschenkt werden darf STir. 08.-  3. (übertr.) Pers. (Kind od. Frau), die sich ein wenig „lässig" verhält, Bad. 10. Formen: Sg.: Bad. 11, Württ. 17 Bad. 34 Thurg. 02 StGall. 02 StGall. 03 Graub. 01 Graub. 02 STir. 02 STir. 03 STir. 07 STir. 08 STir. 10 STir. 12 STir. 13.- Pl.: StGall. 02. Genus: m. verbr., f. verbr. Etym.: fnhd. torkel, torgel f., mhd. torkel f.m., ahd. torkula f., torkul m.n. 'Kelter', entl. aus mlat. torcula, lat. torculum 'Kelter', dies zu lat. torqure 'drehen'.- s.a. it. tòrcolo m. 'Presse, Kelter' (DEI 3827a s.v. tòrcolo I), tòrchio m. 'id.' (ib. 3826a), (veralt.) torcolare m. 'id.' < lat. torcular, -ris n. (ib. 3827a s.v. torcolare I).- Zu 1.: Abb.: Amonn [1973], 38; Götz G. 1980a, 40; Hochrain 1977, 130; LadParth. 1928, 10, Abb. 1; zu weiteren Abb. in der Lit. s. den Art. PRESSE.- Zu 2.: Abb. (bzgl. GEBÄUDE): LadParth. 1972, 164, Abb. 139.- Zu 3.: In Weingarten (BADEN) existiert das Wort nicht mehr als Appellativ, sondern nur noch phraseologisch.- Kart.: Kleiber 1975, 147, Kart. 8; WKW.- s.a. ahd. torkulri m. 'Kelter' (AhdAsGl.; REW 8790); lat. torcularium (Marescalchi/Dalmasso 1979, 3, 279, Fig. 269; Piccoli 2004, 59); „Bauerntorggl" (Amonn [1973], 26. 38, Abb.); Feldtorkel (LadParth. 1972, 189); „Frauenweintorggl" (Amonn [1973], 28. 42); Gemeinschaftstorkel (LadParth. 1972, 192); Haustorkel (ib.); Haustörkelein (SchweizWB 13, 1577); Herrschaftstorkel (LadParth. 1972, 201); Weintorkel, a. 1773 Weintorgel Pl. (BadWB 1, 508 s.v. Torkel I; SchwäbWB 6, 630; SchweizWB 13, 1577); Zehnttorkel, a. 1361 zehendt. (LadParth. 1972, 189. 201; SchweizWB 13, 1577); Torkelgebäude (Frickhöffer 1960, 118, Abb.); Torkelsegen (LadParth. 1972, 193); Torkler m., mhd. torkelære m. 'Kelterer' (Lexer 2, 1467; SchwäbWB 2, 278). Wortb.: Baum-, Gemeine-, Kelter-, Preil-, Weinbau-. Lit.: AhdAsGl. 10, 7; AhdSchütz. 1989, 255; AIS 1323; Alanne 1950, 62. 150; Alanne 1954a, 647; Alanne 1958, 132; Alanne 1963, 21. 28. 30; Ambrosi H. 1992, 35. 329; Ambrosi H. 1996/98, 35. 331; Amonn [1973], 27; Arnberger 2007, 398; Bachmann 1909, 286; BadWB 1, 507; BairZ. 2005, 340; Bassermann-J. 1975, 338. 346; Battisti 1967, 176; BayWB 1, 620; Besse 2010b, 100; Bethge 1924, 210; BrockhWein 2005, 337. 439; Bücking 1915, 100; Clemens/Matheus 2001, 133; DEI 3827; DWB 21, 890; FEW 13/2, 39. 43; Flüeler 1980, 316; FnhdBau. 54; FnhdGl. 1920, 52; Frickhöffer 1960, 117. 119; Friedli 1922, 390; Gabriel 1981, 72; Götz/Weber 1986, 29. 30; Grichting 1997, 88; Grünn 1952, 271. 300; Hess o.J., 21; Heyne 1901, 361; Hoeniger 1964, 127. 128. 136; Huyn 1969, 207; Jakob L. 1995, 320; Kleiber 1975, 146; Kleiber 1990a, 5. 6; Kleindienst 1983b, 6; Kleindienst 1989, 192. 196; Kluge 2002, 921; Kunz/Vòllono 2009, 388; Lachmann 1909/79, 472; LadParth. 1928, 9. 10; LadParth. 1972, 163. 189. 196. 202; Ladurner 1924, 316; Lexer 2, 1467; Lühmann 1968, 78; M[atschoß] 1922, 510; Märzhäuser/Stumpf 1981, 1364; Mayr C. 2001, 163; Meichle 1936, 223; MosfrkWB 251; Müller E.E. 1960, 127. 173; Müller K. 1930, 72. 209. 828; Müller/Frings 1968, 136; Nössing 1997, 194; Nyffenegger/Graf 2007, 443; Oberrauch [1973], 13; Ochs 1920, 170; Pfister 1996, 491; Pletscher 1908, 88; Regli/Richli 2007, 4; REW 8790. 8792; Rohner-Egli 1976, 36; Rößler 1975, 201; Schaltegger 1908, 152; Schneider E. 1963, 241; Schreiber 1980, 433; Schulz u.a. 1976, 8. 9. 20; SchwäbWB 2, 276. 6, 1759; Schweizer 1969, 30; SchweizWB 13, 1574; SDS 8, 203. 8, 204; Sebestyén 1978, 250; Staab [1973], 5; Staffler 1930, 15; SteirWs. 162; Stolz 1949, 61; Strauss 1948, 3; Strub 1984, 20; TirId. 747; TirWB 643; TirWs. 278; Tischelmayer 2001, 372; VDI-Beitr. 1924, 152; Venema 1997, 254; VorarlWB 1, 584; WBÖ 5, 178; Weber A.W. 1999, 54. 60; Weber W. 1949, 169. 170; Weindl 2001, 8; Will 1938, 12; WKW 96/495; Wolf N.R. 1999, 116; Zwahlen-Kugler 1972, 24.

Artikel wurde aus Cache gelesen